احزاب سیاسی

بخش احزاب و گروههای فشار ؛کتاب بنیادهای علم سیاست   عبدالرحمن عالم

تعریف احزاب سیاسی : جیل کریست حزب سیاسی را گروه سازمان یافته ای از شهروندان می داند که دارای نظریات مشترک  سیاسی اند وبا عمل به مثابه ی یک واحد سیاسی می کوشند بر حکومت تسلط یابند.

هدف اصلی یک حزب این است که عقاید و سیاست های خود را در سطح سیاسی رواج دهند. بر اساس تعریفاتی که از احزاب سیاسی ارائه می شود می توان اجزای احزاب سیاسی را این گونه مشخص کرد:
1.توافق  نظر معینی درباره ی اصول بنیادی میان مردم تشکیل دهنده ی حزب سیاسی  2. سازمان یافتگی مردم  3. تلاش برای دست یافتن به اهداف از راه های قانونی 4.تلاش برای تامین منافع ملی 5. مبارزه در راه تصرف قدرت سیاسی برای تامین منافع عمومی 6. وجود رهبری تک سالار در ذات سازمان حزب از جمله شرایط شکل گیری  احزاب از نظر لاپالومبار و مایرون : 1. وجود تشکیلات پایدار مرکزی 2. وجود شعبه هایی که با مرکزارتباط داشته باشند 3. پشتیبانی مردم 4. کوشش برای دست یافتن به قدرت سیاسی
با توجه به آن اجزا و این شرایط ، می توان حزب سیاسی را چنین تعریف کرد: حزب گردهمایی پایدار گروهی از مردم است که دارای عقاید مشترک و تشکیلات منظم اند وبا پشتیبانی مردم برای به دست آوردن قدرت سیاسی از راه های قانونی مبارزه می کنند.
خاستگاه احزاب سیاسی: از لحاظ تاریخی، خاستگاه نظام حزبی با رشد قانون اساسی انگلستان، ودر اساس با جنبش گرایش به قانون اساسی ، ارتباط تنگاتنگی داشت اما خطوط روشن حزب طی دوره ی استوارت ها که شاه و پارلمان رویارو شده بودند، شکل گرفت. در انگلستان فعلی دو حزب عمده، حزب کار و حزب محاظه کار در حال رقابت برای به دست آوردن رای مردم هستند . نظام حزبی در آمریکا رشدی غیر رسمی داشت در این کشور هیچ تفاوت بنیادی میان دو حزب عمده ، حزب دموکرات و حزب جمهوری خواه، وجود ندارد. در شوروی نیز نظام تک حزبی ( کمونیستی ) وجود داشت.
پایه های احزاب سیاسی : برای احزاب سیاسی ، پنج اصل وپایه ی جدا از هم شکل گیری مطرح شده است: 1. طبیعت انسان 2. منافع متضاد اقتصادی 3. عامل محیطی 4. حس نژادی 5. زمینه ی دینی و مذهبی
کارویژه های احزاب سیاسی : کارویژه های احزاب سیاسی از نظر مونرو : 1. رقابت انتخاباتی با هدف پیروزی 2. تدوین سیاست های عمومی  3. برخورد و انتقاد از حکومت 4. آموزش سیاسی مردم 5.واسطه ی میان حکومت ومردم 6. کار حکومت پارلمانی را تسهیل می کند 7. همفکران را گرد هم می آوردند.
مزیت ها وعیب های نظام حزبی: مزیت های احزاب را می توان چنین برشمرد: وجود احزاب با طبیعت انسان هماهنگ است، موفقیت دموکراسی مستلزم احزاب سیاسی است، کشور از آشوب نجات می یابد، اجتناب از خطرهای وضع مستقیم  قانون، مهار کردن استبداد ، افزایش اعتبار قوه ی مقننه، آسان شدن انتخابات، هماهنگی بین ارگان های حکومت، ترویج روحیه ی انضباط. عیب های احزاب را چنین می توان گفت: پدیده ی سیاسی غیر طبیعی است، آفرینش فرقه گرایی، نادیده گرفتن افراد با استعداد حزب مخالف، ترجیح دادن منافع حزب بر منافع ملت، تشویق دورویی، خرد کردن هویت انسان، تبعیت مفرط از توده ی مردم، آموزش سیاسی نادرست مردم، اتلاف پول و فرصتی برای فرصت طلبان است.
نظام های حزبی: در کشورهای مختلف نظام های حزبی گوناگونی وجود دارد: نظام دو حزبی، نظام چند حزبی و نظام تک حزبی.
نظام های دو حزبی: انگلستان و آمریکا از جمله کشورهای دو حزبی هستند. مزیت های نظام های دو حزبی: در نظام دو حزبی چون همه ی وزیران از یک حزب، حزب اکثریت هستند، کابینه های با ثباتی تشکیل می شود، ثبات حکومت نیز کارایی اداری و استمرار سیاست رادر کشور تامین می نماید. حکومت دموکراتیک در مفهوم واقعی به وجود می آید، و حزب مخالف نیز نقش سازنده ای ایفا می کند.
عیب های نظام دو حزبی: کاهش اعتبار قوه ی مقننه، انتخاب رای دهندگان فقط به دو حزب محدود است، نادیده گرقتن شمار زیادی از دیگر منافعی که در قلمرو این دو حزب قرار نمی گیرد، رهبران اهمیت نالازمی می یابند و پیروان هویت خود را از دست می دهند.
نظام چند حزبی: این گونه حکومت های حزبی، به گروه ها یا اجزایی که از راه ائتلاف آن را تشکیل داده اند وابسته می مانند. اگر احزاب همچنان در ائتلاف بمانند، حکومت پایدار خواهد بود، در غیر این صورت حکومت جدیدی با ترکیب تازه ای از ائتلاف احزاب در پشت سر خود، موجودیت می یابد.
مزیت های نظام چند حزبی: دیکتاتوری از بین می رود. وسیع بودن حوزه ی گزینش انتخاب کنندگان، حفظ هویت فردی، حفظ منافع گروه های مختلف. عیب های نظام چند حزبی: قوه ی مقننه عرصه ی کشاکش ها می شود، بی ثباتی حکومت، عدم رشد اپوزیسیون ، حکومت ها را فرصت طلبان به دست می گیرند ، سرگردانی مردم در انتخاب راه حل های مسائل خودشان .
نظام تک حزبی : نظام تک حزبی در کشورهایی وجود دارد که دارای ایدئولوژی  کمونیستی اند . اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی نخستین کشوری بود که با حزب کمونیست حاکم ، نظام تک حزبی را برگزید بعدها کشورهای دیگری نیز این نظام را پذیرفتند . معایب نظام تک حزبی را می توان این گونه برشمرد : سرکوب شدن آزادی های مدنی ، بسته شدن دهان مطبوعات ، مجالس قانون گذاری فقط صورت ظاهری داشتند ، سرکوب شدن اپوزیسیون . توجیه گران نظام تک حزبی اتحاد شوروی گفتند که نظام شوروی دموکراسی اجتماعی و نژادی و نیز معیارهای رو به افزایش زندگی مردم را تضمین و تامین کرد .
نقش اپوزیسیون در دموکراسی : در دموکراسی پارلمانی ، اپوزیسیون نقشی حیاتی بازی می کند و در برابر استبداد احتمالی حزب حاکم نقش مهار را دارد . اپوزیسیون کارآمد می تواند از قانون گذاری نامطلوب جلوگیری کند . اپوزیسیون سالم روح دموکراسی پارلمانی است . در دموکراسی ریاستی مانند آمریکا نیز اپوزیسیون می تواند از بلند پروازی های شاهانه ی رئیس جمهوری جلوگیری کند و حزب اکثریت را در کنگره به مبارزه بخواند . بنابراین دموکراسی پارلمانی باشد یا ریاستی ، نمی تواند بدون اپوزیسیون دموکراسی بماند .
معنی گروه های فشار :" گردهمآیی اشخا ص دارای هدف های مشترک که تحقق هدف های خود را از راه اقدام سیاسی برای نفوذ گذاشتن بر سیاست عمومی جت وجو می کنند" جنبه ی مهم فعالیت گروه های فشار این است که این گروه ها به طور ثابت بخشی از روند سیاسی اند و می کوشند مسیر و راستای سیاست حکومت را تقویت کنند یا تغییر دهند ، اما نمی خواهند ، به عنوان گروه فشار ، حکومت را به دست گیرند .
ویژگی های عمده ی گروه های فشار : 1. نفع شخصی ( ریشه ی تکوین گروه فشار است )  2. چهره ی پنهان سیاسی  3. تفاوت گروه های فشار با احزاب سیاسی  ( حزب سیاسی گردهمایی بزرگتری است ودر سیاست های کشور تاثیر آشکاری دارد )  4. گروه های فشار سیاسی یا نیمه سیاسی اند .  5. جهان گستری
نقش سیاسی گروه های فشار : 1. گروه های فشار و انتخابات . انتخابات مورد توجه زیاد گروه های فشار است زیرا از راه انتخابات می توانند افراد مورد نظر را منتخب و توسط آن ها بر کار گزاری ها ی مکانیسم حکومت نفوذ گذارند .  2. گروه های فشار وقوه ی مقننه . افراد انتخاب شده با پشتیبانی گروه ها ی  فشار در تصمیم گیری های حکومتی مربوط به منافع این گروه ها شرکت موثری دارند . 3.گروه های فشار و قوه ی مجریه . گروه های فشار بر قوه ی مجریه که سیاست عمومی را تدوین می کند ، نفوذ اعمال می کنند .4.  گروه های فشار و قوه ی قضاییه . قوه ی قضاییه نیز از نفوذ گروه های فشار مصون نیست . با وجود آن که قوه ی قضاییه از لحاظ سیاسی بی طرف است ، اما گروه های فشار از راه یورش مؤثر افکار عمومی ، دورادور بر روند قضایی اعمال نفوذ می کنند .  5.  گروه های فشار و افکارعمومی  . گروه های فشار سه گونه استراتژی برای نفوذ بر ذهن مردم دارند : 1) به توانایی و قوه ی تعقل مردم متوسل می شوند 2) از راه ترغیب عواطف 3) تاکتیک آفرینش محبوبیت را به کار می برند.
((حسینی))