اعتیاد به مواد مخدر

برگرفته از فصل ششم کتاب آسیب شناسی اجتماعی دکتر صدیق سروستانی

عتیاد به مواد مخدر

اعتیاد به مواد مخدر،اصطلاحی نامطلوب و هراس انگیز است که همه را به یاد قیافه های غیر معمول و پژمرده،قدهای خمیده،سرهای فرو افکنده چشمانی به گودی و حیثیت های به باد رفته می اندازد.اعتیاد هم یادآور قیافه معتاد است که ظالم ترین ضعیف دنیاست و هم یاد قاچاقچیان و سوداگرانی بی رحم و خطرناک که جان،مال،و ناموس زیادی را به باد فنا داده اند.

اعتیاد به مواد مخدر همه ساله ده ها قربانی از مردم جهان می گیرد،صدها میلیارد دلار هزینه بر آنها تحمیل می کندو خسارت عظیم غیر قابل اندازه گیری به افراد،خانواده ها و کل جامعه جهانی وارد می آورد.

در ایران به علت قرار گرفتن بر سر راه ترانزیت مواد از افغانستان به سایر کشورهای دنیا و سایر علل مربوط،سهم نابرابری از خسارت مواد مخدر به مردم می رسدبر اساس آمار بیش از دو میلیون نفر در سال 1381معتاد قربانی مواد مخدر شده.

مواد و انواع کلی آن:

مواد به هر چیزی جز غذا گفته می شود که وقتی مصرف و وارد جریان خون شود ساختار یا کارکرد ارگانیسم زنده را تغییر دهد.جامعه شناسان ،واژه مواد را در مورد مواد شیمیایی به کار می برند که:1-تأثیر مستقیم بر کارکرد جسمی ،روانی،فکری مصرف کنندهدارد2-قابلیت سوءتغذیه مصرف دارد.3-پیامدهای نامطلوب بر فرد و جامعه دارد.

معتاد به مواد مخدر کسی است که :

1-جبراً و بدون اختیار به استعمال مواد دست می زنند2-به مواد مخدر وابستگی جسمی و روانی پیدا کرده 3-مجبور است به علت حالت مصونیت و تحملی که در جسم و روان او نسبت به ماده ی مخدر ایجاد می شود مرتباً مقدار مصرف خود و دفعات آن را افزایش دهد.

4-از همین رو،مرتباًجسم و روان خود را بیشتر مسمم می کند و روز به روز و بلکه ساعت به ساعت به این مواد کشنده و نابود کننده نیاز مندتر و نسبت به آن بی اختیارتر و وابسته تر می شود

مواد مخدر را می توان بر اساس تأثیری که سیستم عصب مرکزی می گذراند به سه دسته تقسیم کرد.

1-محرک ها (بالابرنده ها):مانند کوکائین،کراک،کافئین،نیکوتین این گونه مواد فعالیت های سیستم عصب مرکزی مصرف کننده را تحریک و به طور موقت هوشیار و هیجان و فرو نشستن و خستگی او می شود.

اما مصرف دراز مدت این مواد قوی ترین تأثیرات فرسایشی را بر بدن مصرف کننده دارد.

2-کند کننده ها(پایین برنده ها): مانند الکل ،مواد افیونی(تریاک)هروئین،مرفین و آسپرین به خلاف محرک ها مواد کند کننده موجب کاهش فعالیت سیستم عصبی از طریق تأثیر بر هیپوتلاموس مغز می شوند و از همین رو عضلات را شل کرده،در مصرف این مواد یا مصرف ترکیبی از آنها با خطر مرگ مصرف کننده همراه است.

3-توهم زاها:ال اس دی(L.S.D)و اکستازی (MDMA)توهم زا سیستم عصبی را مختل و درک مصرف کننده را از واقعیت منحرف و غیر عادی می کنند.مصرف دراز مدت این مواد باعث اختلال فکری مصرف کننده می شود.

در دسته بندی دیگری می توان مواد را به گروه های زیر تقسیم کرد:

1-مواد مخدر خواب آور مانند تریاک،هروئین،مرفین وکدئین.

2-مواد مخدر توهم زا مانند هشیش ماری جدنا وال اس دی

3-مواد تحرک زا مانند آمفتامین و کوکائین

4-مواد آرام بخش مانند الکل،قهوه توتون.

میزان تأثیر مواد مخدر بر مصرف کننده تحت تأثیر عوامل متعدد زیر کاهش یا افزایش می یابد:

1-میزان مصرف (دز)مواد:هرچه دز مصرفی بیشتر باشد،ت،ثیر مواد بر مصرف کننده قوی تر خواهد بود.

2-خلوص مواد:هرچه میزان مواد روان گردان داخل مواد مصرفی بیشتر باشد،آسان تر تحریک می کند.

3-به هم آمیختن مواد:مصرف ترکیب انواع مواد مخدر،برای مثال تزریق ترکیبی از هروئین،کوکائین،اثر قوی تری بر مصرف کننده دارد که چندین برابر تأثیر جداگانه هر یک از آن هاست.

4-شیوه مصرف مواد:تزریق درون وردیدی که مواد رامستقیماً وارد جریان خون می کند.

5-عادت به مواد:تأثیر مواد بر کسانی که گاه گاه مصرف می کنن،بسیار قوی تر از آن هایی است که به طور مستمر برای مدتی طولانی مصرف می کنند.

سیگار و توتون به خلاف آنچه بیشتر مردم فکر می کنند،خطر و زیان مصرف مواد مجاز بسیار بیشتر از مواد غیر مجاز است،سیگاری ها سالیانه ده ها میلیارد ریال را دود می کنند.

در آمریکا گزارش شده که حدود 55میلیون نفر به طور مرتب سیگار می کشند و مصرف کنندگان سایر مواد مخدر 5/5میلیون نفرند.صدها میلیون نفر هم در سراسر جهان مصرف مننده موقتی مواد مخدر مجاز مسکن ها  و محرک ها و آرام بخش ها هستند.

تحقیقات نشان داده که مواد مخدر مجاز مثل سیگار موجب مرگ و میر و بیماری ها بیشتری می شود تا مواد مخددر غیر مجاز.

در ایران طبق اعلام وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی ،مصرف سیگار سالیانه بیش از 35 هزار قربانی می گیرد.

امروزه با انکه مشخص سده نیکوتین یک ماده روان گردان اعتیاد آور و مصرف تنباکو جزءگروه اول مواد سرطان زا به شمار می رودو در سال 1964 اعلام شد که کشیدن سیگار علت اصلی سرطان ریه است و با وجود آنکه گزارش های مختلفی در مورد خطرات و زیان های متعدد مصرف دخانیات منتشر و در نتیجه قوانین متعددی در برخی کشورها مبنی بر ممنوعیت استعمال دخانیات در محل کار و مکان های عمومی،ممنوعیت تبلیغ سیگار  در رادیو و تلوزیون و همچنین لزوم درج هشدارها بهداشتی روی پاکت های سیگار به تصویب رسیده است ولی همچنان در آمد تجارتی قانونی سیگار تنها در آمریکا سالیانه 48 میلیارد دلار است. کشیدن هر نخ سیگار 10 دقیقه از عمر فرد سیگاری می کاهد.

به جز تولید کنندگان یسگار که مستقیماًاز منابع فروش آن بهره مند می شوند گروه های دیگری به طور مستقوم یا غیر مستقیم و قانونی و غیر قانونی از تجارت جهانی سیگار سود می برند،از جمله گروه های مافیایی و کارگذاران بازار سیاه و قاچاق سیگار در کشورهای مختلف ،شرکت های بیمه،هتل ها ،رستوران ها،نویسندگان،پزشکان،تراپیست ها،دارو سازان ودارو خانه داران بوده.

حد اقل 26درصد مردم آمریکا مشتری دائمی صنایع دخانیات اند و نکته مهمتر اینکه مصرف سیگار در دهه ی 1990در بین جوانان زیر بیست سال به سرعت افزایش یافته به حدی که بیش از یک سوم دانش آموزان دبیرستانی سیگار می کشند و رقم دانش آموزانی که در تحقیقات اظهار داشته اند در یک ماه پیش از روز تحقیق حد اقل یک بارسیگار کشیده اند از 30 درصد در سال 1991به 40 درصد در 1997 رسیده است.

البته در مقابل نهضتی جهانی نیز علیه سیگار شروع شده و به طور فزاینده ای رو به گسترش است و امروزه سیگاریها را معتادان به مواد مخدر و آلوده کنندگان هوا و ایجاد کنندگان خطر آتش سوزی می دانند.این گروه ها علیه زیان های مصررف سیگار برای سلامت انسان از جمله سرطان ریه،بیماری قلبیفسکته مغز،سقط جنین خدو بخه خود،زایمان زودرس و مرگ و میر نوزادان،به وسایل متعدد تبلیغ می کنند،وضمن وارد کردن فشار بر دستگاه های مقننه برای تصویب قوانینی علیه تولید،عرضه و مصرف سیگار باعث کاهش مصرف آن شده اند.

الکل:

الکل از جمله پر مصرف ترین مواد مخدر در سراسر جهان محسوب می شود .اگر چه استفاده بیشتر مصرف کنندگان در حد متعادلی  بوده پیامدهای زیان آور کمتری دارد اما درصد کسانی که به لحاظ روانی و جسمی به الکل معتاد می شوند و هزین های زیان آور فراوان جسمی،اقتصادی ،روانی و شخصی آن را می پردازند.

بر طبق آمار مجله نیوزویک رتبه کشورهای مصرف کننده ی الکل در موارد سه گانه:1-مشروبات الکلی.2-آبجو.3-شراب

اثرات سوء مصرف الکل:

الکل را به دلیل تأثیری که بر فعالیت های روانی و جسمی افراد دارد جزء مواد مخدر محسوب می کنند،الکل بخه خلاف تصورات شایع جزء محاک ها نیست بلکه کند کننده بوده،به گروه آرام بخش ها و خواب آور تعلق دارد،زیرا فعالیت های بدن و مغز را کند می کند و مهارت ذهنی –حرکتی فرد الکلی را به شدت کاهش می دهد.

مهم ترین تأثیر الکل زیانی است که به کبد وارد می کند.مصرف مداوم الکلسلول های کبد را نابود می کند و موجب انباشته شدن چربی در آن می شود که همین مسئله علت اصلی بیماری هلای جدی،توانایی جنسی و مرگ های زود رس دربین افراد الکلی است.

مصرف زیاد الکل به دلیل ایجاد گرفتگی در رگهای داخل قلب و تضعیف عضلات آن موجب بیماری های قلبی و سکته و همچنین باعث اختلال فعالیت رگهای خونی در مغز خواهد شد.البته اگر مصرف الکل با مصرف زیاد سیگار همراه شود ،باعث ابتلای مصرف کننده به سرطان دهان،حلق و سایر نقاط بدن که بیشتر در معرض الکل قرار می گیرند نیز خواهد شد.

آثاراجتماعی مصرف الکل عبارت اند از :1-تصادفات رانندگی.2-نرخ بالای ارتکاب جرایم در بین این گروه از افراد (جرایمی مانند مستی در ملأ عام،رانندگی در حال مستی،بروز رفتارهای خلاف اخلاق،و درگیری و تخلف از سایر مقررات)3-آدم کشی،ایرادضرب و جرح و تجاوز به عنف.

الکلیسم چیست؟

مصرف غیر ارادی الکل موجب وارد شدن زیان به فرد مصرف کننده و دیگران می شود بنا بر این الکلیسم با مشکلات زیر همراه است:

1-مصرف زیاد الکل در یک مقطع زمانی.2-اعتیاد روانی،اشتیاق غیر قابل کنترل برای مصرف الکل.3-اعتیاد جسمی،احساس ناراحتی و درد جسمی در صورت توقف مصرف الکل.4-مشکلات مربوط به الکل مانند طلاق،تصادف اتومبیل و ناتوانی در انجام کارهای محول

ماری جوانا و حشیش:

آمریکاییان بیشترین مصرص کنندگان ماری جوانا هستند به حدی که در سال 1994حدود چهار پنجم (80 درصد)سوء مصرف کنندگان مواد مخدر کسانی بوده اند که ماری جوانا یا حشیش مصرف می کرده اند.ماری جوانا از بوته شاهدانه گرفته می شود.سر ای ن گیاه شیره چسبنده ای دارد که محتوی مواد روان گردان است.بخشی از این شیره روان گردان به  سمت پایین گیاه می آید و آن را می پوشاند.آنچه معمولاًبه نام «گرس»«وید»«پات»یا«دوپ» خرید و فروش می شود، از تمام گیاه گرفته می شود اما اگر فقط سر گیاه را بردارند هشیش خوانده می شود که از نظر قدرت روان گردانی بسیار قوی تر از ماری جواناست،ماری جوانا وحشیش، هردو را می توان خورد یا نوشید، اما معمولاً آن را به صورت سیگار می کشند.بوته شاهدانه در همه مناطق جهان رشد می کند اما مرغوب ترین انواع آن در آمریکا،مکزیک،جامائیکا و تایلند به دست می آید.

ماری جوانا و حشیش به مغز و شش آسیب می رساند،موجب پیری زود رس می شوند.مقاومت بدن در مقابل بیماری های عفونی و سرطان کاهش می دهند،موجب درد شدید در ناحیه سینه می شوند،احتمال ضعف،اختلالات تنفسی مانند برونشیت و آسم ایجاد می کنند باعث سرطانی شدن سلول های ریه می شوند،احتمال ضعف قوای جنسی و عقیم شدن را افزایش می دهند،و سبب بروز اختلالات مادر زادی و بیماری های ارثی در فرزندان مصرص کنندگان می شوند.

تریاک:

تریاک از شیره گرز بوته ای به نام خشخاش تهیه می شود و ماده ای خمیری و قهوه ای رنگ است که در ایران مصرف کنندگان بسیار داشته و داردودر ابتدای مصرف شخصی،مسکن است و اثر ضد افسردگی دارد و مصرف کننده احساس شادی و اعتماد به نفس و قدرت می کند.اما مصرف دراز مدت تریاک آثار معکوس دارد و در مصرف کننده اجساس افسردگی،ترس و درد بیشتر ایجاد می کند.تریاک اثرمسموم کننده هم دارد و از همین رو برخی افراد با مصرف مقداری از آن دست به خودکشی می زنند.

معمولاً تریاک را با ابزاری به نا موافور می کشند و برخی نیز آن را می خورند از مصرف تریاک با وافور ماده مخدر براقی به رنگ قهوه ای تیره از آن برجای می ماند که سوخته نام دارد. شیره تریاک را نیز از همین سوخته های باقی  مانده تهیه می کنند.

سابقه تریاک در ایران:

سابقه مصرف تریاک در ایران به دوره محمدبن زکریای ریزی در قرن سوم هجری برمی گردد که وی برای بیماران خود استعمال آن را تجویز می کرد اما مسئله اعتیاد به تریاک از عصر صفویه مقارن با فعالیت کمیانی انگلیسی هند شرقی در زمینه تولید و توزیع مواد مخدر مطرح شده است.در سال 1289 قانون تحدید تریاک در دوره دوم مجلس شورای ملی به تصویب رسید و برطبق آن محدودیت هایی برای مصرف تریاک وضع شد. در سال 1334با تصویب قانون «منع کشت خشخاش و استعمال تریاک محدودیت های مصرف تریاک جدی تر و در سال های 1337و1338مجازات اعدام و مصادره اموال برای قاچاقچیان در نظر گرفته شد.اما در سال 1348 به دنبال تصویب قانون اجازه کشت مجدد خشخاش و صدور تریاک با کوپنی شدن تریاک برای مصرف معتادان و بیماران و برپا شدو لابراتورهای زیر زمینی هروئین سازیدر داخل کشور مصرف تریاک ،شیره و هروئین اشاعه بیشتری یافت و اعتیاد به مواد افیونی در ایران که تا پیش از آن «پیرگزین»بود بخصوص در مورد هروئین «جوان گزین» شد.

مرفون و هروئین:

مرفین مستقیماً از تریاک گرفته می شود.از هر 10 واحد تریاک 1 واحد مرفین خالص به دست می آید که رنگ قهوه ای دارد.علاوه بر نوع پودری آن به صورت قرص ،کپسول وآمپول هم ساخته می شود و مصرف دارویی زیادی دارد.مصرف غیر مجاز آن اعتیاد آور بوده،موجب کاهش فشار خون،خماری دائم ،ضعف بینایی و جنون خواهد شد.

هروئین برای اولین بار در سال 1898 از مرفین که خود در سال1803برای اولین بار از تریاک گرفته شده بود به دست آمد.مرفین و هروئین هردو از مواد کند کننده و مسکن محسوب و به همین منظور مصرف می شوند.هروئین بیشتر در مثلث طلایی در آسیای جنوب شرقی(برمه،لائوس،تایلند)و هلال طلایی در جنوب آسیااکستانو افغانستان)کشورهای مکزیک وکلمبیا تولید می شود.هروئین را می شود دود کرد،از طریق بینی استشمام کرد،از راه دهان خورد و به زیر دست،عضله و یا داخل رگ تزریق کرد.تزریق وریدی هروئین قوی ترین و سریع ترین اثر را دارد، اما ترس از آلودگی به ایدز،بیشتر کسانی که آگاهی دارند به سوی دود کردن یا استشمام مواد سوق داده. اعتیاد به هروئین عوارض خطرناک متعددی دارد که برخی از آنها بارت اند از خواب آلودگی،ضربان قلب،عروقی،کبدی و تنفسی، واز دست دادن تعادل جسمی و روانی استفاده معتادان هروئین از سرنگ مشترک در طزریق مواد یکی از دلایل اصلی ابتلا به ایدز است.

کوکائین و کراک:

کوکائین که به کوک،برف،ثوث،پودر سفید شهرت دارد از برگ های گیاه کوکا که عمدتاًدر کوه های پرو و بولیوی کاشته می شود به دست می آید. البته برگ های کوکا در کششور کلمبیا به کوکائین و سایر نقاط جها نقاچاق می شود.

کوکائین در آغاز قرن بیستم غیر قانونی اعلام و قاچاق شد،عموماًبرای بی هوشیاری موضعی و برخی اختلالات دیگر از جمله تب یونجه مصرف می شده.ریگموند فروید بنیان گذار روانکاوی، نه تنها کوکائین را برای بیماران خود تجویز کرده خود نیز مصرف می کرده،کوکائین ماده اصلی بسیاری از داروهاست و در بسیاری از نوشابه های غیر الکلی از جمله کوکاکولا هم مصرف می شود.

کوکائین به لحاظ جسمی اعتیاد آور است و قطع مصرف آن علاوم محرومیتی مانند گرفتگی عضلات معده و احساس بی رمقی تولید می کند. اما این ماده به دلیل اعتیاد آوری شدید روانی خود مصرف است.افغتادن از کیف کوکائین چنان اندوه عمیقی در فرد ایجاد می کند که با هیچ چیز جز خود کوکائین جبران نمی شود.کراک از کوکائین هم اعتیاد آور تر است کوکائین پس از استشمام معمولاًحدود هشت دقیقه طول می کشد تا به مغز برسد و اثر کند، اما کراک فقط در طول چند ثانیه خود را به مغز می رساند و تأثیر بسیار شدید تر و متمرکزی دارد و به همین دلیل خیلی سریع اختلالات قلبی،مغزی و ریوی به وجود می آورد. وابستگی شدید روانی به کوکائین در مورد حیوانات هم آزمایش و ثابت شده است.موش ها ومیمون ها وقتی معتاد شوند،حتی اگر تمام روز چیزی نخورند و گرسنه باشند،مواد را به غذا ترجیح می دهند.

سایر مواد:

سنتزهای شیمیایی مواد از گروه های توهم زا،مخدر،آمفتامین ها در سراسر جهان مصرف کنندگان زیادی دارند.اکستازی که آن را XTC،اکس و آدم نیز می نامند، ترکیبی شیمیایی است که به شکل قرص به بازار می آید و محتوای 100میلی گرمی موادMDMAاست.اکس مانند سایر قرص ها بلعیده می شود یا به صورت شیاف   استعمال ویا آن را خرد و استفاده می کنند.

اکستازی جزءمواد تحرک زا محسوب می شود که مصرف آن موجب کاهش آب بدن و گرمای شدید در بدن مصرف کننده می شود ضربان قلب را تشدید می کند، فشار خون را افزایش می دهد.

مصف زیاد آن موجب غش کردن و سکته، از دست دادن حافظه و مرگ می شود.روفینول که قرص آرام بخش و از خانواده دیازپام  یا والیوم است ترکیب شیمیایی سفید رنگی است که اخیراًبه بازار آمده و سریعاً شایع شده است.مراکز تولید اصلی آن در اروپا و آمریکای لاتین است و با تجویز پزشکان یا به صورت غیر مجاز قابل تهیه است.

در آمریکا این قرص معمولاًتوسط دانش آموزان دبیرستانی همراه با مشروبات الکلی هروئین مصرف و موجب سرگیجه،اختلال و از بین رفتن حافظه و بینایی می شود.متامفتامین یا مت محرکی تزریقی است که معمولا در بازار آن را سرعت یا کریستال می نامند و از سال 1995 شایع شده است. البته اصل مواد تازگی ندارد و در طول جنگ جهانی دوم سربازان برای کاهش خستگی و به عنوان داروی تقویتی مصرف می کرده اند.بسیاری از افراد هیتلر را معتاد به مت می دانسته اند.